• 29 januari 2016
  • Leestijd: 6 minuten

‘Daar heb je hem weer…’ (een veelgehoorde klacht bij de leiderschapstraining)

Cursus Teamfeedbackspel

Laatst gaf ik een leiderschapstraining aan een groep teamleiders die vrijwel allemaal dezelfde klacht hadden.

Een veelvoorkomende klacht bij mijn leiderschapstraining

Ik had ze de opdracht gegeven zoveel mogelijk klachten te bedenken (zie Werkvorm Jubelmuur en Klaagmuur uit ‘Beweging in je Brein’ van Monique Hampsink en Nanette Hagedoorn) wanneer ze naar hun eigen team keken. Deze schreven ze ieder voor zich op post-its en plakten deze op een whiteboard aan de linkerkant onder Klaagmuur. Aan de rechterkant plakten ze post-its met alle zaken waar ze bijzonder tevreden over waren onder de Jubelmuur.

''Ik heb er zo'n hekel aan wanneer mensen klagen''

Dit is de klacht die het meest genoemd werd en ook in elke training naar voren komt. Dat negatieve van: “Dat heeft geen zin hier, dat zal hier toch nooit veranderen”, tot “ Wat weet jij er nu van, ik werk hier al jaren en ze snappen er daar boven nog steeds helemaal niks van”.

Slachtoffergedrag

Iedereen die met mensen werkt, kent negativisme of zoals dit in psychologisch vakjargon heet 'Slachtoffergedrag’. Kenmerkend voor slachtoffergedrag is klagen en de schuld buiten jezelf leggen. Het ligt altijd aan de ander of aan de organisatie of de politiek, etc.. Net zoals ieder gedrag een positieve intentie heeft (voor de persoon zelf), heeft slachtoffergedrag het voordeel dat de persoon in kwestie geen verantwoordelijkheid voor zich zelf hoeft te nemen, het is immers niet zijn schuld.

We maken ons allemaal wel eens schuldig aan slachtoffergedrag, het kind in ons leeft nog steeds. Hoe vaak hoor ik leidinggevenden zeggen: “Het lijken wel een stel kleuters!” Slachtoffergedrag wordt pas een probleem wanneer medewerkers niet meer bereid zijn te willen veranderen en te denken in oplossingen voor de uitdagingen waarvoor bedrijven worden geplaatst.

Leidinggevende als opvoeder van nieuwe rekruten

Welnu, als leidinggevende heeft u een belangrijke rol om met dit negatieve gedrag om te gaan. U bent de aangewezen persoon om medewerkers te leren zich volwassen te gedragen en te dealen met problemen waarmee een bedrijf geconfronteerd wordt. In de training waarover ik sprak, werd ook geopperd dat de dienstplicht een welkome aanvulling kan zijn om jongeren uit hun slachtoffergedrag te halen en te laten voelen waar het leven echt om draait. Maar de dienstplicht is niet meer. Aan u de schone taak mensen te helpen veranderen.

Dit is tevens het mooie van ons vak omdat we echt het verschil kunnen maken voor een medewerker. Menig teamleider zegt veranderd te zijn in positieve zin door de leerschool van een eigen leidinggevende. De vraag blijft: “Hoe doe je dat?”

''Hoe zorg je voor volwassen pro-actieve en zelfsturende medewerkers?''

Hoe slachtoffergedrag om te buigen in positiviteit en pro-activiteit?

Hoe reageert u op al dat geklaag van uw medewerkers die hierdoor niet mee willen? Zoals ik al zei, heeft ieder gedrag een positieve intentie. Slachtoffers gedragen zich zo omdat ze onbewust denken dat dit de beste kans biedt op een aangenaam (arbeids-)leven. Er zijn zelfs slachtoffers die verslaafd lijken te zijn aan de ellende van een ander. Soms wordt er zelfs tegen elkaar opgeboden van wie tot dan toe het moeilijkste leven heeft gehad.

Een andere keer lijkt het prettiger om het onder elkaar te hebben over hoe slecht het geregeld is binnen het bedrijf dan met zijn allen oplossingen te bedenken voor problemen. Hiermee wil ik medewerkers geen onrecht aandoen die alle recht hebben hun grenzen aan te geven bij bepaalde alarmerende situaties die gecreëerd kunnen worden door het management. Er is echter een groot verschil tussen hoe een slachtoffer hiermee omgaat en hoe een pro-actieve medewerker dit aan de kaak stelt.

Wat je niet moet doen

  • Overtuigen

  • Redden

  • Bagatelliseren

  • Veroordelen

Wie herkent dat ook? Iemand heeft een probleem en u als leidinggevende gaat allerlei oplossingen aandragen of gaat de ander overtuigen met een verhaal hoe je er ook anders tegenaan kunt kijken. Bij iemand die niet wil veranderen, hoort u telkens dezelfde twee worden: “Ja, maar…”. De TA (Transactionele Analyse) van Berne laat zien dat zich dan het volgende drama kan voltrekken. Gedrag roept gedrag op dus wanneer wij geconfronteerd worden met mensen die zich zelf niet lijken te kunnen helpen, voelen we ons geroepen de persoon te gaan redden. We dragen allerlei oplossingen aan maar het slachtoffer blijft reageren met “ja, maar”, dat heb ik al geprobeerd en dat werkt ook niet. Na verloop van tijd voelt de redder zich niet gewaardeerd en kan de aanklager zeggen: “Nu snap ik waarom je zoveel problemen hebt, jij wilt niks van een ander aannemen”, of slachtoffer: “Nou zeg, ik wil alleen maar helpen!”

De Drama-driehoek

Wat je wel kan doen

In plaats van te gaan overtuigen hoe de ander er ook tegenaan kan kijken, kunt u vragen stellen die de ander helpen zelf oplossingen te vinden voor zijn probleemsituatie. Hierbij kunt u de medewerker ook bewust maken van zijn eigen invloed die hij al dan niet heeft op de situatie. Volwassen handelen betekent veranderen wat u kan veranderen en accepteren wat u niet kunt veranderen. Daarnaast kunt u in plaats van te redden, de ander vragen hoe u hem kan helpen, hulp aanbieden dus. U kunt de medewerker tevens feedback geven op zijn slachtoffergedrag door hem te vertellen dat klagen hem niets oplevert, dat hij daarmee niks verandert aan de situatie behalve dat collega’s denken: “Daar heb je hem weer”. In plaats daarvan kunt u hem leren te vragen in plaats van te klagen.

Om dit goed in de vingers te krijgen, kunt u ervoor kiezen dit te oefenen met een acteur in een leiderschaps- of communicatietraining. Oefenen met negatief gedrag en weerstand is een belangrijk onderdeel van onze open trainingen, zoals: Zelfmanagement, Coachend leidinggeven en Leidinggeven op de werkvloer.

Naar een zelfsturend team

Het onder ogen zien van onvolwassen gedrag waar slachtoffergedrag een voorbeeld van is, maakt medewerkers en mensen in het algemeen, gelukkiger en vrijer. Daarnaast is het een wezenlijk aandachtspunt voor bedrijven die zelfsturende teams willen opzetten. Mocht u geïnteresseerd zijn geworden om hiermee praktisch aan de slag te gaan dan nodig ik u van harte uit bij een van onze leiderschapstrainingen.

Ontwikkel uw leiderschapsvaardigheden

Leidinggeven is tegenwoordig topsport! Vakinhoudelijke expertise alleen is niet meer voldoende om leiding te kunnen geven, maar wat maakt een goede leidinggevende? Medewerkers verwachten vandaag meer van u zoals: waardering en erkenning, beslissingsbevoegdheid en dat u meedenkt met hen.

Bekijk ons cursusaanbod

Over de schrijver

Ariëlle van Gestel

Ariëlle van Gestel

Docent op het gebied van leiderschapsvaardigheden, projectmanagement en persoonlijke ontwikkeling | Mikrocentrum